Ik snap Halbe Zijlstra niet. Hij stelt dat we meer gepromoveerden nodig hebben in Nederland1. Zijn oplossing: we gaan promovendi voortaan laten betalen in plaats van uitbetalen. Logisch, toch? Dit plan botst met het idee van een kennis-economie, zowel op de korte, als lange termijn.
Korte termijn.
Afgestudeerd NL staat niet echt in de rij om te promoveren.
De gedachte achter het idee om promovendi te laten betalen voor hun werk is dat de limiterende factor in het aantal promovendi dat van de universiteit af komt het budget is dat een universiteit heeft. Als het de universiteit minder kost per promovendus, komen er vanzelf meer uit de universiteit gerold. De aanname is dat er genoeg afgestudeerden staan te springen om (tegen betaling!) nog eens 4 jaar van hun leven op de universiteit door te brengen. Wake up call: (technische) universiteiten geven hun promovendi een toelage op hun salaris omdat ze anders geen geschikte kandidaten kunnen werven. Korte termijn effect is dus dat er minder, in plaats van meer, mensen gaan promoveren.
Lange termijn.
Slim Kind. Waarschijnlijk ook slimme ouders.
Opleidingsniveau is erfelijk. Of dat door genen of opvoeding komt zijn de geleerden het nog niet uit, maar afgestudeerde ouders produceren meer afgestudeerde kinderen. Als we in Nederland echt een kenniseconomie nastreven, moeten we dus hoogopgeleiden aanmoedigen om meer kinderen te krijgen. En we doen het tegenovergestelde.
Gemiddeld zijn we burgerlijk. Het "schat ik wil een kind" gesprek is voor veel mensen een emotioneel moment. Maar statistisch is het prima voorspelbaar wanneer die gesprekken plaatsvinden. Namelijk zodra men "bestaanszekerheid" heeft: stabiel inkomen, dak boven je hoofd, uitzicht om een kind 18 jaar te onderhouden. Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe later men "bestaanszekerheid" heeft. Opleidingsniveau is de belangrijkste verklarende variabele in de leeftijd waarop vrouwen voor het eerst een kind krijgen2. Uiteindelijk krijgen hoog-opgeleide vrouwen gemiddeld 1.4 kinderen en laag opgeleide vrouwen gemiddeld 2.0 kinderen. Dat is de huidige situatie. Als we ervoor zorgen dat gepromoveerden 4 jaar later de arbeidsmarkt betreden, betekent dit dat ze gemiddeld later en uiteindelijk nog minder kinderen krijgen. Promovendi laten betalen voor hun werk zorgt dus uiteindelijk voor minder slimme kinderen en dat is de doodsteek voor een kenniseconomie.
Conclusie
Als Halbe Zijlstra slim is kan het niet zo zijn dat hij met het plan om gepromoveerden te laten betalen voor hun werk het doel nastreeft meer gepromoveerden in Nederland te realiseren. Blijkbaar spelen er andere argumenten. Vanuit verschillende politieke overtuigingen zijn er valide argumenten om promovendi te laten betalen, bijvoorbeeld:
- promoveren is een investering in je eigen toekomst en dat betaal je zelf maar, dat gaat de maatschappij niets aan (het liberale argument)
- promoveren is een hobby van mensen in een ivoren toren die niets nuttigs doen dus dat hoeven Henk en Ingrid niet te betalen (het populistische argument).
- promoveren moet je echt willen. Alleen als je bereid ben zelf te betalen zullen de echt gemotiveerden (of welgestelden...) promoveren. (het motivatie argument)
- promoveren is in zijn huidige vorm te duur voor de maatschappij en er moet bezuinigd worden: we maken de keuze om dat te doen op promovendi omdat we andere zaken belangrijker vinden. (het boekhouders argument)
Wanneer een van deze argumenten gebruikt was om deze maatregel te rechtvaardigen had ik daar geen probleem mee gehad: er kan dan een politiek debat plaatsvinden op basis van verschillen in overtuiging. Halbe Zijlstra presenteert zijn beleid echter als een noodzakelijke stap die tot meer promovendi moet leiden. Een redenatie die niet klopt. Erger nog: minder promovendi leidt op den duur tot een dommere maatschappij. Dat kan niet Zijlstra's doel zijn. Of is hij echt zo kortzichtig?
1 download hier het beleidsvoorstel: pdf
2 download hier het CBS onderzoek met de cijfers: pdf